Տղամարդու՝ երկու մանկահասակ
երեխայի սպանության և ինքնասպանության ահասարսուռ դեպքը ողջ օրը հանգիստ չի տալիս…
տեղս չեմ գտնում….
Հարցն ինձ վաղուց է հուզել, նաև՝ հետաքրքրել:
Հուզել այն պատճառով, որ տեսել եմ շուրջս տասնյակ
դժբախտ ընտանիքներ: Իրար չսիրող ու իրար քայքայող ամուսիններ, անվերջ վեճերի, ծեծուջարդի,
ատելության ու արցունքների մեջ մեծացած երեխաներ, կորսված մանկություն, հոգեպես խեղված
պատանեկություն:
Այդ դժբախտ
պատանիները մեծացել են և իրենց «խեղումների հետ միասին» կազմել նոր դժբախտ ընտանիքներ,
դժբախտացրել նոր երեխաներ…. և այսպես շարունակ: Անվերջ շղթա…
Հետաքրքրել
է՝ հասկանալու համար պատճառները, փնտրելու ելքեր և լուծումներ՝ կործանարար շղթան կտրելու,
շղթան՝ մարդկանց դժբախտացած կյանքերի, խեղված ճակատագրերի, ակամա զոհերի, մեծերի ու
երեխաների:
Ի՞նչ անել…Ինչպե՞ս
անել: Ո՞րն է ելքը…
Արդյո՞ք
պետությունն այստեղ անելիք ունի: Թե՞ դա չի մտնում պետության գործառույթների մեջ: Եվ
ի՞նչ պետք է անի պետությունը՝ որպես մեր հասարակական հարաբերությունները կազմակերպող,
կարգավորող, որպես առողջ և ներդաշնակ հասարակության համար պատասխանատու ինստիտուտ:
Հասարակութան
հոգեկան առողջության խնդիրները բացառիկ կարևոր հարցեր են: Հոգեպես անառողջ հասարակությունը
մեծ սպառնալիք է պետության համար: Այդպիսի հասարակության անդամները դժբախտ են, այդպիսի
հասարակությունը ծայրաստիճան խոցելի է թե արտաքին, թե ներքին թշնամու առաջ: Այդպիսի
հասարակության անդամները երբեք չեն կարող լինել ստեղծարար ու լավատես, հաջողակ ու երջանիկ,
նրանք կարող են ձևավորել միայն թույլ և հիվանդ պետություն:
Հասարակության
հոգեկան առողջության խնդիրները, սակայն, միայն մարդկանցը չեն: Նույնիսկ միայն հոգեբան-մասնագետներինը
կամ հոգեթերապևտներինը չեն: Դրանք նաև, և՝ առավելապես պետության պարտականությունն են՝
սովորական «մարմնական» առողջության պահպանման պարտականության նման:
Չեմ անդրադառնա
հոգեկան առողջության պահպանման բազմաթիվ ու բազմապիսի ինստիտուցիոնալ մեխանիզմներին:
Դրանք կան, մշակված են և արդյունավետ գործում են բազմաթիվ զարգացած երկրներում:
Մի պարզ
հարցադրում եմ ուզում անել՝ մեկնելու ասելիքս:
Արդյո՞ք ամեն մարդ պետք է ԲՈՒՀ ավարտի: Արդյո՞ք ամեն մարդ պետք է դառնա երաժիշտ, բժիշկ, նկարիչ, տնտեսագետ….
Իհարկե՝ ոչ: Ամեն մարդ պետք է իր ունակություններին, տաղանդին և կոչմանը համարժեք մասնագիտություն
ձեռք բերի:
Ի՞նչ է անում
այստեղ պետությունը:
Պետությունը
սահմանում է չափորոշիչներ, կանոններ և ընթացակարգեր, որոնցով որոշում է այդ ունակությունների
համապատասխանությունը մարդկանց ցանկություններին: Մշակում է օրենքներ, սահմանում է
կարգեր, կազմակեպում է ընդունելության քննություններ, գիտելիքների և ունակությոնների
ստուգման չափորոշիչներ և գործիքակազմեր՝ կատարելու արդյունավետ ընտրություն: Ունենալու
համար լավ մասնագետներ, մրցունակ ոլորտներ, ճիշտ իրացված հանրություն և հասարակություն:
Իսկ արդյո՞ք ամեն մարդ պետք է ընտանիք կազմի: Ընտանիքը փոխադարձ հարգանքի և սիրո վրա հիմնված սոցիալական միավոր
է, որտեղ հասուն տղամարդն ու կինը որոշել են իրենց բաժին կյանքն անցնել միասին, երեխաներ
ունենալ, ծնողական բերկրանք ու պատասխանատվություն վայելել (այո՝ պատասխանատվություն
վայելել):
Ընտանիքը
նաև համակեցություն է, և այդ համակեցության մեջ ապրելու պատրաստակամություն, ունակություն,
կարողություն, միմյանց զիջելու, օգնելու, նեցուկ լինելու կարողություն: Սեփական «ես»-ը,
սեփական էգոն ստորադասելու ունակություն և պատրաստակամություն:
Ընտանիքը
կենսական արժեքների ու համատեղ արժեհամակարգի իրացման միջավայր է, որտեղ մարդիկ աճում
են, կայանում են՝ միմյանց օգնելով և առաջ մղելով, միմյանց ներուժն ու տաղանդը լիարժեք
իրացնելով, միմյանց երջանկացնելով ու երջանկանալով, նայելով կյանքում միևնույն ուղղությամբ
(դը Սենտ-Էքզյուպերի):
Վերջապես
(իսկ ավելի ճիշտ՝ առաջին հերթին) ընտանիքը սիրելու կարողություն է, հոգեկան առողջություն
և լիարժեքություն պահանջող: Սիրելու ընդունակությունը Աստծո պարգև է, որ տրված չէ ամեն
մեկին:
Ընտանիք
կազմելու իրավունքը մարդու բնական և սահմանադրական իրավունք է: Ինչպես կրթություն ստանալու,
կամ տնտեսական գործունեությամբ ու ձեռնարկատիրությամբ զբաղվելու իրավունքը:
Բայց ինչո՞ւ
է սահմանադարական մի իրավունքի պարագայում պետությունը «ձեռքերը կշտած» կարգավորում
այդ իրավունքի իրացումը՝ սահմանում տնտեսական գործունեության չափորոշիչներ և կանոններ,
կրթություն ստանալու համար կազմակերպում ընդունելության քննություններ, սահմանում գիտելիքների,
ունակնությունների սոտուգման համակարգեր և այլն:
Իսկ ընտանիք
կազմողներին չի «կանչում և հարցնում»՝ դու պատրա՞ստ ես զիջել քո էգոյի մի մասը հանուն
քո երեխաների կամ կնոջ (ամուսնու): Դու սիրելու, զոհողության գնալու, հանդուրժելու,
օգնելու, կարեկցելու (շարունակել՝ ըստ ճաշակի) կարողություններ և ունակություն ունե՞ս:
Դու ունա՞կ ես ստորադասել քո անձնային փառասիրությունը, հաղթահարել զանազան վախերն
ու թերարժեքությունները՝ հանուն համատեղ նոր իրողությունների:
Կամ ինչո՞ւ
չի ստուգում ընտանիք կազմողի հոգեկան առողջության վիճակը, պարզում նրա բացահայտ կամ
թաքնված հոգեկան խնդիրները, ստեղծում «ռիսկային» դեպքերի բազա, վիճակագրություն: Ինչո՞ւ
է պետությունը միշտ վերջում արձագանքում տարբեր դժբախտություններին և անզոր դիտորդի
նման գալիս արձանագրելու արդեն կատարվածը…
Նշածս հարցադրումներով
թեստերն ու հարցաշարերն, ի դեպ, կիրառվում են բազմաթիվ եվրոպական երկրներում և ժամանակակից
հոգեբանական գիտությունը և հոգեվերլուծական տեխնիկան վաղուց ունեն այդ զինանոցը՝ ամենայն
մանրամասնությամբ պարզելու մարդու հոգեխառնվածքի ամեն մանրուք, ամեն բաղադրիչ՝ բնավորության
նրբագույն դրսևորումներից մինչև հոգեկան լուրջ շեղումներ:
Պետությունը
ստեղծել է ՔԿԱԳ (ԶԱԳՍ) կոչված պետական ինստիտուտը, որը վավերացնում է ամուսնության
(ամուսնալուծության) փաստը: Ի՞նչ է տալիս պետական այս օղակը վիճակագրությունից և տնտեսական
հաշվարկներից բացի: Արդյո՞ք այն լուծում է այդ ընտանիքների ներքին կայունության և հարաբերությունների
որևէ ուսումնասիրության կամ բացահայտման խնդիր: Չեմ կարծում:
Ինչի՞ն է
պետք պետական այս մարմնի գոյությունը, եթե այն չի ծառայելու այդ նույն ստեղծվող ընտանիքի
«իմաստը» պարզելու և «նպատակը» արդարացնելու կարևոր առաքելությանը:
………………...................
Տեղի ունեցած
և պարբերաբար տեղի ունեցող դժբախտությունները հանգեցնում են թերևս խիստ, բայց ինչ-որ
տեղ արդարացի մտահանգումների:
Ամեն մարդ
չէ, որ պետք է իրավունք ունենա ընտանիք կազմի: Ինչպես ամեն մարդ չէ, որ պետք է դառնա
բժիշկ, քանդակագործ կամ հոգեբան: Ընտանիք կազմելը նույնպես կարողություն է, ունակությոն,
տաղանդ՝ եթե կուզեք: Այն կամ կա, կամ՝ չկա: Եվ պետության խնդիրն է օգնել մարդկանց բացահայտել
այդ ունակությունը: Պետության խնդիրն է նախապես բացահայտել հնարավոր ռիսկերն ու վտանգները
և կանխարգելել ապագա դժբախտությունները: Հանուն մարդկային կյանքերի, հանուն առողջ ընտանիքների
և հանուն առողջ հասարակության:
Հ.Գ.
Արդի քրեագիտությունն
ու քրեական հոգեբանությունը տիրապետում են հսկայական վիճակագրական տվյալների, որոնք
միարժեքորեն ապացուցում են մարդկանց հանցավոր վարքագծի, զանազան քրեական շեղումների
(մանյակալ պահվածք, ատելություն, ագրեսիա, զանազան թերարժեքություններով պայմանավորված
հանցավոր վարք, հակահասարակական կայուն դիրքորոշումներ և այլն) և մանկական հասակում
անառողջ հարաբերություններով ընտանիքից ձեռք բերած հոգեկան խեղումների ուղղակի կապը:
