ԸՆՏԱՆԻՔ ԿԱԶՄԵԼՈՒ «ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ»

Տղամարդու՝ երկու մանկահասակ երեխայի սպանության և ինքնասպանության ահասարսուռ դեպքը ողջ օրը հանգիստ չի տալիս… տեղս չեմ գտնում….

Հարցն ինձ վաղուց է հուզել, նաև՝ հետաքրքրել: 

Հուզել այն պատճառով, որ տեսել եմ շուրջս տասնյակ դժբախտ ընտանիքներ: Իրար չսիրող ու իրար քայքայող ամուսիններ, անվերջ վեճերի, ծեծուջարդի, ատելության ու արցունքների մեջ մեծացած երեխաներ, կորսված մանկություն, հոգեպես խեղված պատանեկություն:

Այդ դժբախտ պատանիները մեծացել են և իրենց «խեղումների հետ միասին» կազմել նոր դժբախտ ընտանիքներ, դժբախտացրել նոր երեխաներ…. և այսպես շարունակ: Անվերջ շղթա…

Հետաքրքրել է՝ հասկանալու համար պատճառները, փնտրելու ելքեր և լուծումներ՝ կործանարար շղթան կտրելու, շղթան՝ մարդկանց դժբախտացած կյանքերի, խեղված ճակատագրերի, ակամա զոհերի, մեծերի ու երեխաների:

Ի՞նչ անել…Ինչպե՞ս անել: Ո՞րն է ելքը…

Արդյո՞ք պետությունն այստեղ անելիք ունի: Թե՞ դա չի մտնում պետության գործառույթների մեջ: Եվ ի՞նչ պետք է անի պետությունը՝ որպես մեր հասարակական հարաբերությունները կազմակերպող, կարգավորող, որպես առողջ և ներդաշնակ հասարակության համար պատասխանատու ինստիտուտ:

Հասարակութան հոգեկան առողջության խնդիրները բացառիկ կարևոր հարցեր են: Հոգեպես անառողջ հասարակությունը մեծ սպառնալիք է պետության համար: Այդպիսի հասարակության անդամները դժբախտ են, այդպիսի հասարակությունը ծայրաստիճան խոցելի է թե արտաքին, թե ներքին թշնամու առաջ: Այդպիսի հասարակության անդամները երբեք չեն կարող լինել ստեղծարար ու լավատես, հաջողակ ու երջանիկ, նրանք կարող են ձևավորել միայն թույլ և հիվանդ պետություն:

Հասարակության հոգեկան առողջության խնդիրները, սակայն, միայն մարդկանցը չեն: Նույնիսկ միայն հոգեբան-մասնագետներինը կամ հոգեթերապևտներինը չեն: Դրանք նաև, և՝ առավելապես պետության պարտականությունն են՝ սովորական «մարմնական» առողջության պահպանման պարտականության նման:

Չեմ անդրադառնա հոգեկան առողջության պահպանման բազմաթիվ ու բազմապիսի ինստիտուցիոնալ մեխանիզմներին: Դրանք կան, մշակված են և արդյունավետ գործում են բազմաթիվ զարգացած երկրներում: 

Մի պարզ հարցադրում եմ ուզում անել՝ մեկնելու ասելիքս:

Արդյո՞ք ամեն մարդ պետք է ԲՈՒՀ ավարտի: Արդյո՞ք ամեն մարդ պետք է դառնա երաժիշտ, բժիշկ, նկարիչ, տնտեսագետ…. Իհարկե՝ ոչ: Ամեն մարդ պետք է իր ունակություններին, տաղանդին և կոչմանը համարժեք մասնագիտություն ձեռք բերի:

Ի՞նչ է անում այստեղ պետությունը:

Պետությունը սահմանում է չափորոշիչներ, կանոններ և ընթացակարգեր, որոնցով որոշում է այդ ունակությունների համապատասխանությունը մարդկանց ցանկություններին: Մշակում է օրենքներ, սահմանում է կարգեր, կազմակեպում է ընդունելության քննություններ, գիտելիքների և ունակությոնների ստուգման չափորոշիչներ և գործիքակազմեր՝ կատարելու արդյունավետ ընտրություն: Ունենալու համար լավ մասնագետներ, մրցունակ ոլորտներ, ճիշտ իրացված հանրություն և հասարակություն:

Իսկ արդյո՞ք ամեն մարդ պետք է ընտանիք կազմի: Ընտանիքը փոխադարձ հարգանքի և սիրո վրա հիմնված սոցիալական միավոր է, որտեղ հասուն տղամարդն ու կինը որոշել են իրենց բաժին կյանքն անցնել միասին, երեխաներ ունենալ, ծնողական բերկրանք ու պատասխանատվություն վայելել (այո՝ պատասխանատվություն վայելել):

Ընտանիքը նաև համակեցություն է, և այդ համակեցության մեջ ապրելու պատրաստակամություն, ունակություն, կարողություն, միմյանց զիջելու, օգնելու, նեցուկ լինելու կարողություն: Սեփական «ես»-ը, սեփական էգոն ստորադասելու ունակություն և պատրաստակամություն:

Ընտանիքը կենսական արժեքների ու համատեղ արժեհամակարգի իրացման միջավայր է, որտեղ մարդիկ աճում են, կայանում են՝ միմյանց օգնելով և առաջ մղելով, միմյանց ներուժն ու տաղանդը լիարժեք իրացնելով, միմյանց երջանկացնելով ու երջանկանալով, նայելով կյանքում միևնույն ուղղությամբ (դը Սենտ-Էքզյուպերի):

Վերջապես (իսկ ավելի ճիշտ՝ առաջին հերթին) ընտանիքը սիրելու կարողություն է, հոգեկան առողջություն և լիարժեքություն պահանջող: Սիրելու ընդունակությունը Աստծո պարգև է, որ տրված չէ ամեն մեկին:

Ընտանիք կազմելու իրավունքը մարդու բնական և սահմանադրական իրավունք է: Ինչպես կրթություն ստանալու, կամ տնտեսական գործունեությամբ ու ձեռնարկատիրությամբ զբաղվելու իրավունքը:

Բայց ինչո՞ւ է սահմանադարական մի իրավունքի պարագայում պետությունը «ձեռքերը կշտած» կարգավորում այդ իրավունքի իրացումը՝ սահմանում տնտեսական գործունեության չափորոշիչներ և կանոններ, կրթություն ստանալու համար կազմակերպում ընդունելության քննություններ, սահմանում գիտելիքների, ունակնությունների սոտուգման համակարգեր և այլն:

Իսկ ընտանիք կազմողներին չի «կանչում և հարցնում»՝ դու պատրա՞ստ ես զիջել քո էգոյի մի մասը հանուն քո երեխաների կամ կնոջ (ամուսնու): Դու սիրելու, զոհողության գնալու, հանդուրժելու, օգնելու, կարեկցելու (շարունակել՝ ըստ ճաշակի) կարողություններ և ունակություն ունե՞ս: Դու ունա՞կ ես ստորադասել քո անձնային փառասիրությունը, հաղթահարել զանազան վախերն ու թերարժեքությունները՝ հանուն համատեղ նոր իրողությունների:

Կամ ինչո՞ւ չի ստուգում ընտանիք կազմողի հոգեկան առողջության վիճակը, պարզում նրա բացահայտ կամ թաքնված հոգեկան խնդիրները, ստեղծում «ռիսկային» դեպքերի բազա, վիճակագրություն: Ինչո՞ւ է պետությունը միշտ վերջում արձագանքում տարբեր դժբախտություններին և անզոր դիտորդի նման գալիս արձանագրելու արդեն կատարվածը…

Նշածս հարցադրումներով թեստերն ու հարցաշարերն, ի դեպ, կիրառվում են բազմաթիվ եվրոպական երկրներում և ժամանակակից հոգեբանական գիտությունը և հոգեվերլուծական տեխնիկան վաղուց ունեն այդ զինանոցը՝ ամենայն մանրամասնությամբ պարզելու մարդու հոգեխառնվածքի ամեն մանրուք, ամեն բաղադրիչ՝ բնավորության նրբագույն դրսևորումներից մինչև հոգեկան լուրջ շեղումներ:

Պետությունը ստեղծել է ՔԿԱԳ (ԶԱԳՍ) կոչված պետական ինստիտուտը, որը վավերացնում է ամուսնության (ամուսնալուծության) փաստը: Ի՞նչ է տալիս պետական այս օղակը վիճակագրությունից և տնտեսական հաշվարկներից բացի: Արդյո՞ք այն լուծում է այդ ընտանիքների ներքին կայունության և հարաբերությունների որևէ ուսումնասիրության կամ բացահայտման խնդիր: Չեմ կարծում:

Ինչի՞ն է պետք պետական այս մարմնի գոյությունը, եթե այն չի ծառայելու այդ նույն ստեղծվող ընտանիքի «իմաստը» պարզելու և «նպատակը» արդարացնելու կարևոր առաքելությանը:

 ………………...................

Տեղի ունեցած և պարբերաբար տեղի ունեցող դժբախտությունները հանգեցնում են թերևս խիստ, բայց ինչ-որ տեղ արդարացի մտահանգումների:

Ամեն մարդ չէ, որ պետք է իրավունք ունենա ընտանիք կազմի: Ինչպես ամեն մարդ չէ, որ պետք է դառնա բժիշկ, քանդակագործ կամ հոգեբան: Ընտանիք կազմելը նույնպես կարողություն է, ունակությոն, տաղանդ՝ եթե կուզեք: Այն կամ կա, կամ՝ չկա: Եվ պետության խնդիրն է օգնել մարդկանց բացահայտել այդ ունակությունը: Պետության խնդիրն է նախապես բացահայտել հնարավոր ռիսկերն ու վտանգները և կանխարգելել ապագա դժբախտությունները: Հանուն մարդկային կյանքերի, հանուն առողջ ընտանիքների և հանուն առողջ հասարակության:

Հ.Գ.

Արդի քրեագիտությունն ու քրեական հոգեբանությունը տիրապետում են հսկայական վիճակագրական տվյալների, որոնք միարժեքորեն ապացուցում են մարդկանց հանցավոր վարքագծի, զանազան քրեական շեղումների (մանյակալ պահվածք, ատելություն, ագրեսիա, զանազան թերարժեքություններով պայմանավորված հանցավոր վարք, հակահա­սա­րա­կա­կան կայուն դիրքորոշումներ և այլն) և մանկական հասակում անառողջ հարաբերություններով ընտանիքից ձեռք բերած հոգեկան խեղումների  ուղղակի կապը: